काठमाडौं – यो वर्षको दशैं तिहारमा मासु र मासुजन्य पदार्थको अभाव नहुने कृषि तथा पशुन्छी विकास मन्त्रालयले दाबी गरेको छ । मन्त्रालयले प्रमुख चार्ड पर्व लक्षित पशुपन्छी र पशुजन्य पदार्थको आपूर्ति योजना बनाएर लागू गरेका कारण माछामासुको अभाव नहुने जनाएको छ ।
कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्री चक्रपाणी खनालले निरोगिताको प्रमाण पत्रबिना खसीबोका आयातमा प्रतिबन्ध लगाएपछि माछामासुको हाहाकार भयो भनेर केही सीमित बिचौलियाहरुले भ्रम छर्ने कोसिस गरेको बताए । मन्त्री खनालले निरोगिताको प्रमाण पत्रबिना खसीबोका आयातमा प्रतिबन्ध लगाएपछि व्यवसायीहरुले नेपाली खसी, बोका, राँगा लगायतका पशुवस्तुलाई स्थानीय स्तरमा संकलन र बिक्री वितरणमा प्राथमिकता दिएको छ ।
आवश्यक प्रक्रिया पु¥याइ निरोगिताको प्रमाणपत्र सहित छिमेकी मुलुकबाट आयात सुरु गरेकोले नेपालमा मासुका लागि आवश्यक खसीबोका लगायतका पशुवस्तुहरुको अभाव नहुने भएको हो ।
मन्त्रालयका अनुसार हाल उपत्यका तथा मुख्य शहरहरुमा खसीबोकाको औसत माग संख्या प्रतिदिन १८४० रहेकोमा २ हजार ३० वटा नेपाली बजारबाटै आपूर्ति भइरहेको छ । दशैंको ७ दिन र अन्य चार्डको मुख्य दिन सहितको दश दिन काठमाडौंं उपत्यका लगायत मुख्य शहरहरुको औसत माग प्रतिदिन ५ हजार पुग्ने अनुमान अनुसार वर्ष भरी मासुका लागि आवश्यक खसी÷बोकाको संख्या करीब ५०,००० हुन आउने देखिन्छ ।
विगत वर्षहरुको तथ्याङ्क विश्लेषणबाट मुख्य चाडबाडको दश दिनमा आवश्यक माग ५ हजार मध्य २५ सय खसीबोका काठमाडौं उपत्यकामा मात्रै खपत हुने गरेको पशु सेवा विभागका महानिर्देशक डा. बंशी शर्माले बताए । यस हिसाबले काठमाडौंं उपत्यका लगायत मुख्य शहरहरुमा दशैंको ७ दिन र अन्य चाडको मुख्य दिनमा खसी, बोका र च्याङ्ग्राको कुल माग संख्या ५० हजार (२५ देखि ३० के.जी प्रति जनावर ज्यूदो तौल) हुन्छ ।
मन्त्रालयले प्रमुख चाड लक्षित गरी पशुपन्छी तथा पशुजन्य उत्पादनको आपूर्ति, गुणस्तर नियमन तथा बजार अनुगमन योजना, २०७६ अनुसार, ‘हेफर इन्टरनेशनलसँग आवद्ध सहकारी मार्फत ५ हजार, बाख्रा व्यवसायी महासंघ मार्फत १३ हजार, खसी बोका व्यवसायी मार्फत १५ हजार आपूर्ति गर्ने कार्य योजना बनाएको छ ।
खाद्य संस्थान मार्फत २५००, खसीबोका र संस्थान एवं व्यापारीमार्फत १० हजार ५ सय च्यांग्रा र स्थानीय व्यापारी मार्फत पोखराका लागि ५ हजार च्यांग्रा गरी कुल ५१ हजार खसी, बोका र च्याङ्ग्रा आपूर्ति गर्ने कार्य योजना बनाई लागू गरिएको महानिर्देशक शर्माको भनाई छ । यो संख्या मागभन्दा एक हजार बढी हो ।
यसअघि उपभोक्ताको स्वास्थ्यलाई ख्याल गरी र स्वदेशी उत्पादनलाई जोड दिँदै मन्त्री खनालले निरोगिताको प्रमााण पत्र विना भारतबाट खसी बोका आयातमा प्रतिबन्ध लगाएका थिए । जसका कारण भारतबाट खसीबोका आयात ठप्प भएकोमा हालसालै नेपालमा भारतीय मत्स्यपालन, पशुपालन तथा डेरी मन्त्रालयबाट जारी निरोगिताको प्रमाणपत्र, क्वारेन्टाइन प्रमाणपत्र सहित खोप लागेका, ट्याग नम्बर सहितका खसीबोकाहरु प्रकृयागत रुपमा कर तिरि नेपाल भित्रिने क्रममा रहेको मको सुरुवात भएकोपशु क्वारेन्टाइनका उपमहानिर्देशक सम्झना कुमारी काफ्लेले जानकारी दिइन् । गत सोमबार मात्र यसरी १५० खसीबोका कपिलवस्तु नाकाबाट बाकेको एम एस सप्लायर्सले भित्र्याएको काफ्लेको भनाई छ ।
त्यस्तै काठमाडौं उपत्यका, अन्य ठूला शहर र साना हाटबजारमा दैनिक दुई दुई सयका दरले ६ सय राँगामैसीको मासु खपत हुने गरेको छ । यो संख्या वार्षिक २ लाख १९ हजार हुन्छ । मन्त्रालयको तथ्यांकअनुसार त्यसमध्ये २ लाख ८ सय राँगाभैसीको माग नेपालकै उत्पादनले धान्ने देखिएको छ ।
अस्वभाविक मूल्य वृद्धि किन ?
दशैं तिहार नजिकिएसँगै खसीबोकाको मूल्य आकासिएको गुनासो उपभोक्ताले गरेका छन् । एक किलो खसीको मूल्य १३–१५ सयसम्म पुगेको गुनासो उपभोत्ताहरुको छ । भारतबाट खसीबोका आयात नभएको र चार्डवार्डले च्याप्दै लगेपछि व्यापारीहरुले मिलोमतोमा मूल्य वृद्धि गरेका छन् । तर यसरी मूल्य वृद्धि गर्नु पर्ने जायज कारण र अवस्था नभएको पशु सेवा विभागका महानिर्देशक डा. शर्मा बताउँछन् ।
महानिर्देशक शर्माका अनुसार व्यापारीले किसानबाट प्रतिकिलो जिउँदो खसी ३५० / ४५० रुपैयाँमा खरिद गरी ढुवानी गरिएका खसीबोका काठमाडौंमा ६००/ ६८० रुपैंयाँ प्रति केजीमा बिक्री वितरण भई रहेको सन्दर्भमा हाल उपभोक्ताले तिर्नु परेको तयारी मासुको मूल्य स्वभाविक र न्यायोचित देखिदैन ।
यस सन्दर्भमा उपभोक्ता सम्म पुग्ने मासुको स्वस्थता र गुणस्तर नियमनका साथै प्रभावकारी बजार अनुगमनका लागि जनशक्ति सहित आवश्यक व्यवस्थापन गर्न मन्त्रालयका सचिव प्रकाश माथेमाले निर्देशन दिएको मन्त्रालयले जनाएको छ । बजार अनुगमन र नियमन गर्ने अधिकार आपूर्ति व्यवस्था विभागलाई भएकोमा मूल्य वृद्धि नियन्त्रण हुन सकेको देखिदैन ।